16 III 2011, 14:21:00

Szanowny Panie Prezydencie,

Polski sejm i Rząd procedują dwa projekty ustaw, które będą regulować działalność spółdzielczości, w tym spółdzielni mieszkaniowych.

Wystąpienie Związku Rewizyjnego Spółdzielni Mieszkaniowych RP do Stowarzyszenia Spółdzielni Europejskich w sprawie poselskich projektów ustaw dotyczących spółdzielczości

Szanowny Panie Prezydencie,

Polski sejm i Rząd procedują dwa projekty ustaw, które będą regulować działalność spółdzielczości, w tym spółdzielni mieszkaniowych. Oba projekty są w opinii polskich spółdzielców wysoce niekorzystne dla naszych spółdzielni i dowodzą kontynuacji polityki, która w ciągu wielu ostatnich lat dyskryminowała spółdzielczość. Ten proces mający na celu unicestwienie tego sektora gospodarki został rozpoczęty już w latach dziewięćdziesiątych, kiedy to ustawą z dnia 20 stycznia 1990 r o zmianach i organizacji i działalności w sposób arbitralny postawiono wszystkie organizacje ponadpodstawowe spółdzielcze w stan likwidacji(spółdzielcze związki rewizyjne). Powyższa ustawa została wprowadzona ze względów politycznych, a nie gospodarczych . W wyniku wdrożenia jej postanowień majątek trwały, jakim dysponowały związki spółdzielcze został sprzedany, a uzyskane środki posłużyły na pokrycie kosztów likwidacji. Cała dobrze prosperująca infrastruktura spółdzielcza została zniszczona i rozbita. Ponadto zostały poniesione również straty niewymierne, tj. likwidacja szkolnictwa spółdzielczego, zanik więzi kooperacyjnych, rozbicie zawodowego aparatu lustracyjnego, likwidacja kanałów informacyjnych, doradztwa, instruktarzu i własnych opracowań naukowo-badawczych. Przez okres prawie roku w tych latach obowiązywał w Polsce ustawowy zakaz zrzeszania się przedsiębiorstw spółdzielczych. Dopiero w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego niekonstytucyjność wprowadzonych rozwiązań przywrócono spółdzielniom prawo zrzeszania się, lecz już na zmienionych zasadach. W okresie zachodzących przemian gospodarczych nie funkcjonowały w Polce żadne związki rewizyjne, a spółdzielnie zostały pozbawione osłony, doradztwa, instruktarz, a nawet lustracji. Pod koniec roku 1991, po okresie negacji spółdzielczości, likwidacji i rozbicia struktur ponadpodstawowych, rozpoczęto powolny i trudny proces odbudowy struktur spółdzielczych, tj. regionalnych i ogólnopolskich związków. Proces ten jednak został zakłócony kolejną głęboką zmianą prawną warunków funkcjonowania spółdzielni tym razem spółdzielni mieszkaniowych. Zmiana polegała na wyłączeniu uregulowań dotyczących tej branży z ogólnej ustawy Prawo spółdzielcze i dokonaniu unormowania zasad funkcjonowania odrębnym aktem prawnym tj. ustawą o spółdzielniach mieszkaniowych dnia 15 grudnia 2000 r. Ustawa od samego początku zawierała rozwiązania wadliwe, niezgodne z Konstytucją RP, co potwierdzał wielokrotnie w swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny, skutkujące pozbawieniem spółdzielni znacznej części majątku. Na mocy więc rozwiązań ustawowych pozbawiono członków możliwości decydowania o  losie ich wspólnego dobra. Przykładem mogą być postanowienia art.46 ust.1ww.ustawy , który stanowił, iż w wypadku przeniesienia własności lokalu , do którego przed dniem wejścia w życie ustawy przysługiwało nabywcy spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, wpłata różnicy nie może przekraczać kwoty stanowiącej równowartość 3% aktualnej wartości rynkowej prawa własności lokalu. Wprowadzanie więc możliwości nabycia tego lokalu za kwotę symboliczną stanowiło naruszenie konstytucyjnej zasady równości obywateli. Ponadto obowiązek przeniesienia własności lokalu na pisemne żądanie członka spowodował uszczuplenie majątku spółdzielni przez konieczność wyprowadzenia z majątku spółdzielni lokali wyodrębnionych. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 29 maja 2001 r uznał omawiany przepis za niekonstytucyjny. Zdaniem Trybunału stanowił ingerencję w przysługujące spółdzielni mieszkaniowej prawo własności, polegającą na takim jego ograniczeniu, które nie znalazło uzasadnienia konstytucyjnego i nie spełniło konstytucyjnych warunków dopuszczalności ograniczeń o tak daleko idącym zakresie. W uzasadnieniu Trybunał podał, iż przepis ten oznacza nie tylko formalnie pozbawienie spółdzielni własnej części jej mienia, ale także umniejszenie wartości ekonomicznej majątku spółdzielni należącego do ogółu jej członków. Własność spółdzielcza nie może być w świetle Konstytucji i wyrażonej w niej zasady równej ochrony dla wszystkich traktowania jako gorsza od własności przysługującej indywidualnym osobom fizycznym. Pomimo stwierdzenia niekonstytucyjności zapisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie przekształcania praw do lokali w spółdzielniach mieszkaniowych, kolejną nowelizacją omawianej ustawy z dnia 31 lipca 2007 r zmieniono regulacje ustawowe w tym zakresie, przyznając ponownie prawo uzyskania przez członka spółdzielni prawa odrębnej własności lokalu za kwotę nie ekwiwalentną. Ponownie Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r uznał, iż powyższe zapisy stanowią arbitralne wkroczenie ustawodawcy w istotę prawa własności, co przeczy zasadzie proporcjonalności ograniczenia i narusza zasadę równej ochrony prawnej własności. Pomimo, iż Trybunał uznał zapisy powyższe za niekonstytucyjne to zostały one powielone w niezmienionej formule w noweli z dnia 18 grudnia 2009 r. Tą samą regulację ustawodawca narzucił także spółdzielni mieszkaniowej w art.48 konieczność dokonania nieodpłatnego przekształcenia lokalu będącego dotychczas w najmie na rzecz najemcy w budynkach przejętych przez spółdzielnie nieodpłatnie od jednostek państwowych. Przepis ten Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z konstytucją wyrokiem z dnia 15 lipca 2009r. Zdaniem Trybunału w tym przypadku zachodzi konieczność objęcia własności spółdzielczej taką samą ochroną , jaka przysługuje innym postaciom własności prywatnej. Jak podkreślił Trybunał możliwość rozporządzania przedmiotem własności jest jednym z fundamentalnych elementów własności. Przepis zaś art. 48 ograniczał prawo rozporządzania własnością w trojaki sposób. Po pierwsze zobowiązywał w sposób bezwzględny do przeniesienia przysługującego spółdzielni prawa własności do lokalu na rzecz najemcy, o ile tylko najemca złożył odpowiedni wniosek. Po drugie określono odgórnie osobę, na której rzecz Spółdzielnia miała dokonać przeniesienia własności. Po trzecie ustawodawca wyznaczył wartość świadczenie, przypadającego właścicielowi w zamian za utracony lokal, która rażąco odbiegała od jego wartości rynkowej. Spółdzielnia jako osoba prawna typu korporacyjnego musi mieć zapewnione przez ustawodawcę podstawowe standardy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania w obrocie prawnym i nie może arbitralnie obciążać jej dodatkowymi nakazami i zakazami o charakterze publiczo-prawnym. Polski ustawodawca nie zabezpiecza w naszej ocenie podstawowych norm i standardów bezpieczeństwa prawnego funkcjonowania spółdzielni. Aktualnie spółdzielnie polskie w tym spółdzielnie mieszkaniowe funkcjonują przede wszystkim na podstawie dwóch niespójnych aktów prawnych, tj ustawy Prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982r oraz ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych z dnia 15 grudnia 2000 r. Akty te od momentu ich uchwalenia były wielokrotnie nowelizowane, a mianowicie ustawa Prawo spółdzielcze ponad czterdziestokrotnie, a ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych ponad dwudziestokrotnie. Wyrazem kontynuacji procesu likwidacji i dyskryminacji spółdzielczości w Polsce są projekty nowych aktów prawnych regulujących funkcjonowanie tej formy zawierające zapisy nie tylko niekorzystne dla spółdzielni, również niezgodne z Międzynarodowymi Zasadami Spółdzielczymi. Do Sejmu wpłynęły przygotowane przez posłów największej partii w sejmie RP liberalnej partii(Platforma Obywatelska) projekty dwóch ustaw określające podstawowe zasady prawno-organizacyjne i ekonomiczne działania spółdzielczości w Polce, a mianowicie: a)Projekt ustawy o spółdzielniach(druk sejmowy nr 3403) oraz b) Projekt o spółdzielniach mieszkaniowych (druk sejmowy nr 3494). Projekty te nie były konsultowane ze środowiskiem spółdzielczym. W ocenie Związku Rewizyjnego Spółdzielni Mieszkaniowych RP zawarte w projektach rozwiązania w sposób systemowy pogarszają warunki działania spółdzielni, obniżając ich zdolność konkurowania z innymi podmiotami gospodarczymi.

W reasumpcji stwierdzamy, iż projekty ustaw przedłożone pod obrady Sejmu RP zawierają rozwiązania niezgodne z Międzynarodowymi Zasadami Spółdzielczości, a w szczególności:

Ustanowienie nadzoru administracyjnego nad działalnością spółdzielni narusza 2.zasadę spółdzielczą w zakresie demokratycznej  kontroli sprawowanej przez członków spółdzielni oraz 4.w zakresie autonomii i niezależności spółdzielczej.

Narzucenie obligatoryjne funkcjonowania spółdzielniach walnych zgromadzeń bez prawa decyzji członków jaką formę demokracji (pośrednią czy bezpośrednią) pragną stosować narusza 4.zasadę w zakresie samorządności i samodzielności spółdzielczej.

Wprowadzenia ustawowej kadencyjności rady nadzorczej oraz ograniczenie prawa bycia członkiem rady nadzorczej nie dłużej niż przez dwie kadencje narusza prawa członków spółdzielni w zakresie biernego prawa wyborczego, a tym samym jest sprzeczne z 2.zasadą międzynarodową stanowiącą o równouprawnieniu członków i 4.zasadą w zakresie samorządności i prawa członków do zarządzania swoją spółdzielnią.

Wprowadzenie w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych obligatoryjnego członkostwa w spółdzielni związanego z prawem do lokalu narusza w sposób ewidentny 1zasadę dobrowolnego i otwartego członkostwa.

Projekt zapisu zobowiązującego spółdzielnię do obligatoryjnego rozliczania w zakresie kosztów i przychodów oraz wpływów i wydatków funduszu remontowego odrębnie każdej nieruchomości, narusza zasady spółdzielcze w zakresie równości członków i samopomocy. Jest sprzeczny z celem spółdzielni i jej ideą opartą na równouprawnieniu i nie zróżnicowaniu członków wg jakiegokolwiek kryterium. Narusza więc 2.zasadę demokratycznej kontroli członkowskiej pozbawiając członków prawa decydowania o swojej spółdzielni i 4. Zasadę samorządności spółdzielczej.

Kontynuacja obligatoryjnego przekształcania spółdzielczych praw do lokali w odrębną własność pozbawia członków prawa decyzji w zakresie jakim prawem chcą dysponować, a także nakazuje spółdzielni wyzbywać się majątku należącego do wszystkich członków na rzecz osoby wskazanej przez ustawodawcę. O tym, które prawo lepiej służy członkom powinni zadecydować sami zainteresowani w ramach i zgodnie z regułami gospodarki rynkowej. Ponadto wprowadzenie do ustawy obowiązku przekształcenia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w prawo odrębnej własności oznacza, że ustawowo został wmontowany w formalnie samodzielnej i samorządnej spółdzielczości mechanizm jej samolikwidacji.

Przedstawiając tylko nieliczne przykłady nierównego traktowania spółdzielni polskich, a także ewidentny trend mający na celu doprowadzenie do likwidacji tej formy działalności zwracamy się o udzielenie wsparcia przez Międzynarodowy Związek Spółdzielczy celem niedopuszczenia do wdrożenia w życie kolejnych regulacji prawnych, które naszym zdaniem doprowadzą do unicestwienia spółdzielczej formy gospodarowania w Polsce. Bylibyśmy wdzięczni, gdyby napiasł Pan – w imieniu Cooperatives Europe – listy, które wyrażałyby Pana zastrzeżenia wobec projektów ustaw wyszczególnionych powyżej, podkreślały ich niezgodność z Międzynarodowymi Zasadmi Spółdzielczymi i wnioskowały o wycofanie się z takiego sposobu regulowania działalności spółdzielczej. Listy powinny być adresowane ( z kopią dla nas):

Jeśli ma Pan jakieś pytania dotyczące powyższej sprawy, bądź potrzebne byłyby Panu wyjaśnienia, prosimy o skontaktowanie się z nami.